Bron: Volkskrant

Auteur Dave Eggers schreef er een boek over

Het nieuwe non-fictieboek van Dave Eggers heet De monnik van Mokka. Het gaat over Mokhtar Alkhanshali (29), geboren en getogen in San Francisco. Zijn droom: groot worden met exquise koffie uit het land van zijn ouders, Jemen. Waarom wil een mens koffie halen uit een land in oorlog?

Door: Sara Berkeljon 6 maart 2018, 20:14

Mokhtar Alkhanshali laat een foto zien op zijn telefoon, het is de foto die hij zijn 'getaway selfie' noemt: azuurblauwe zee, een schipper in een hemdje, Alkhanshali lachend. Wie de achtergrond niet kent, ziet een vakantiekiekje. Maar in werkelijkheid is Alkhanshali in april 2015 in het door burgeroorlog verscheurde Jemen aan de dood ontsnapt, en ontvlucht hij het land door in dit gammele bootje met één motor de Rode Zee naar Djibouti over te steken.

Hij wilde naar huis, naar San Francisco. En hij had haast, want hij moest met zijn Samsonite-koffer vol Jemenitische koffiebonen op tijd terug zijn voor een grote koffiebeurs in Seattle. 'Er was geen andere manier om weg te komen en de Amerikaanse overheid bood geen hulp. Ik kende de verhalen natuurlijk wel, van vluchtelingen die de oceaan oversteken in een bootje en dood aanspoelen in Italië of Griekenland. Je doet zoiets alleen als je geen andere keuze hebt.'

Alkhanshali's 'getaway selfie,' genomen toen hij Jemen ontvluchtte naar Djibouti.

DE AMERICAN DREAM

Alkhanshali (29), geboren Amerikaan, zoon van immigranten uit Jemen, had zijn zinnen gezet op een toekomst als handelaar in Jemenitische koffie. Daar had hij alles voor over. Succesauteur Dave Eggers beschreef Alkhanshali's verhaal en de vele hindernissen op zijn weg (malaria, luchtaanvallen, rebellenlegers) in zijn nieuwe non-fictieboek, het vorige maand verschenen De monnik van Mokka. Eggers noemt het in zijn proloog 'een verhaal over de American dream, die nog springlevend is maar ook van alle kanten wordt bedreigd' en noemt Alkhanshali een van de bruggenbouwers die 'op een unieke en onverschrokken manier het bestaansrecht van deze natie belichaamt'.

Mokhtar Alkhanshali groeit op als een van zeven kinderen in een Jemenitisch gezin in een piepklein appartement in The Tenderloin, de buurt die bekendstaat als de slechtste van San Francisco. Een toekomst als buschauffeur, net als zijn vader, zou mooi zijn, vooral vanwege de bijbehorende ziektekostenverzekering. Hij leest graag Harry Potter en stiekem droomt hij grote dromen. 'Ik denk dat die boeken zoveel kinderen aanspreken omdat je je kunt voorstellen dat jij ook een soort Harry bent, dat je niet thuishoort in het gezin of de buurt waar je opgroeit, dat er een grotere toekomst als tovenaar op Zweinstein in het verschiet ligt. Daar heb ik lang over gefantaseerd.'

'ONTZETTEND BLIJ'

Later wordt Alkhanshali politiek bewuster: hij overweegt rechten te gaan studeren om zich in te zetten voor de rechten van Amerikaanse moslims, die na 11 september 2001 onder druk zijn komen te staan. Zijn ouders vinden het een geweldig idee. 'Ik ben nu ontzettend blij dat ik dat niet gedaan heb. Het is zonde dat veel jonge mensen niet doen wat ze diep in hun hart het liefste willen, maar de carrière nastreven die hun ouders het meest pleziert.'

JE WERD KOFFIEHANDELAAR. WAT VONDEN JE OUDERS DAARVAN?

Je werd koffiehandelaar. Wat vonden je ouders daarvan?'Het was moeilijk voor me om hun te vertellen dat dit was wat ik wilde. Ze waren immers niet helemaal van Jemen naar San Francisco gekomen om mij de omgekeerde weg te laten bewandelen. Ze zouden het niet begrijpen, daar was ik bang voor. Als ik vroeger niet mijn best deed op school, zeiden ze: 'Je kan ook terug naar Jemen en op een boerderij gaan werken!' Kun je nagaan. Zij hebben lang aan het idee moeten wennen.'

Alkhanshali legt een boer in de provincie Sana'a het belang uit van het plukken van alleen de rode bonen.

EN DAT TERWIJL JE TOT EEN PAAR JAAR GELEDEN NOOIT KOFFIE DRONK.

'Klopt. Dat geldt ook voor Dave Eggers, hij dronk zijn eerste tas koffie toen hij 35 was, hij had net een baby en zocht iets om wakker te blijven. Ik wist tot zes jaar geleden niks van koffie. Ik kende alleen de koffie die je in Amerikaanse supermarkten en fastfoodrestaurants kunt kopen en die naar verbrande popcorn smaakt. Zo bitter, zonder melk en suiker is die niet te drinken. Ik werkte als portier, pardon, lobby ambassador, in een luxe appartementengebouw. Er was een knop om de deur open te doen, maar die mocht ik niet gebruiken. Ik moest opletten en elke keer als er iemand aankwam, opspringen, naar de deur rennen en de deur openhouden. Achter de balie zat ik boeken te lezen: Das Kapital, dat soort dingen. Ik wist niet wat ik met mijn leven wilde en het voelde alsof het allemaal nergens heen zou gaan. Tot ik een sms kreeg van een vriendin: 'Kijk je weleens naar de overkant?' Ik ging kijken en daar stond een standbeeld van een man in Jemenitische kleding die met twee handen een mok koffie aan zijn mond zet. Het beeldmerk van Hills Bros., een koffiebedrijf.'

Koffie en Jemen. Ergens in Alkhanshali ontwaakte iets. Hier wilde hij meer over weten. Volgens de overlevering werd in Jemen van de koffieboon voor het eerst een drank gebrouwen, in de 15de eeuw in havenstad Mokka, die later de voornaamste uitvoerhaven van koffie ter wereld werd. Jemen wist zijn positie als koffiegrootmacht niet te behouden, het land was lastig te bereizen en boeren kozen steeds vaker voor het verbouwen van qat, de bedwelmende bladeren waarvoor de afzetmarkt in Jemen een stuk groter was dan voor koffie, een drank die in het land zelf nauwelijks werd gedronken. En zo werd Jemen als koffieland voorbijgestreefd door andere landen: Indonesië, Brazilië, Ethiopië, Vietnam. De bonen uit Jemen hadden lange tijd de reputatie de slechtste ter wereld te zijn.

'Nadat ik dat standbeeld had gezien, ben ik naar een goede koffiezaak gegaan en heb daar een tas Ethiopische koffie besteld. Ineens proefde ik bosbessen, kamperfoelie - zulke koffie had ik nog nooit gedronken. De barista vertelde me dat ze de bonen direct van de boer kochten en dat die boer zo wel vijf keer zoveel verdiende als wanneer hij zaken deed met een groothandelaar.'

Aha, dacht Alkhanshali, dus als hij de benodigde kennis vergaarde en de kwaliteit van de Jemenitische koffiebonen zou kunnen verbeteren, zou hij direct met de plaatselijke boeren handel kunnen drijven en hun een eerlijke prijs kunnen bieden. De markt voor wat ze in de Verenigde Staten 'specialty coffee' noemen, groeide hard. Steeds meer mensen waren bereid meer dollars neer te tellen voor een tas koffie, als ze ten minste van de kwaliteit op aan konden en wisten waar hun koffie vandaan kwam. 'De hele koffiehipsterbeweging is natuurlijk in San Francisco begonnen. Het was me duidelijk dat ik een unieke combinatie van kwaliteiten bezat om dit plan tot een succes te maken.'

JE ZAG HET ALS EEN ROEPING?

'Ik vond het eerst eng om dat te zeggen, want het klinkt raar. Ik ben opgegroeid in een moderne maatschappij. Maar eigenlijk is het wel zo; het is niet mijn carrière, dit is wat ik moet doen in het leven.'

VOELDE JE EEN DIEPE VERBONDENHEID MET JEMEN?

'Voor veel immigranten, en hun kinderen, voelt het altijd alsof je ergens in het midden staat. Soms voel je je nergens thuis. In de Verenigde Staten word ik soms benaderd alsof ik geen Amerikaan ben. Maar in Jemen pas ik ook niet helemaal. Toen ik er voor het eerst was, ik was 12, voelde ik me ongemakkelijk omdat ik Arabisch sprak met een accent. Maar daar heb ik me inmiddels overheen gezet. Ik hou van allebei: van Jemenitische gerechten en familietradities, maar ook van Amerikaanse hiphop en Hollywood. Koffie was voor mij de manier om die twee culturen samen te brengen.'

Maar je wist nog niks van koffie.'Ik ben een stadsjongen, dus ik had geen idee hoe koffie werd verbouwd, of überhaupt van landbouw. En ik wist ook niks van zakendoen. Het verbouwen van koffie is onmetelijk veel ingewikkelder dan ik dacht. Ik ging met Dave later naar een koffieboerderij in Zuid-Californië om een dag koffiebessen te plukken. Die mag je alleen plukken als ze rood zijn, anders zijn ze niet rijp. Na anderhalf uur keek ik in Daves mandje, en er lagen, ik overdrijf niet, negen bessen in. Hahaha! Eén koffiestruik levert een pond koffie per jaar op, 25 tassen. En dan moet elke bes nog worden gepeld, gedroogd, een tijdje rusten, verpakt, vervoerd, gebrand, gemalen en gezet. Als je al die stappen bekijkt, is het ongelooflijk dat we het normaal vinden om 2 dollar voor een tas koffie te betalen.'

Alkhanshali laat boeren in het gebied Bani Ismail hun koffie voor het eerst proeven.

JOUW KOFFIE KOST 16 DOLLAR PER KOP

'Niet al mijn koffie. Ik heb ook koffie voor 8 of 9 dollar per tas, en de prijs wordt lager naarmate we meer kunnen exporteren. Je moet bedenken dat het duur en ingewikkeld is om koffie te produceren in een land in burgeroorlog. Bovendien is onze koffie heel erg goed. We kregen een rating van 97 van Coffee Review (gezaghebbend vakblad, red.), de hoogste rating die ze in hun 22-jarig bestaan gaven. Koffie verbouwen in Jemen is moeilijk, vanwege de grote hoogten en de schaarste aan water. Maar een gelukte oogst kan om dezelfde redenen een intensere en zoeter smakende koffie opleveren. Door die score van 97 kende in de koffiewereld iedereen mij al voordat het boek van Eggers verscheen. Het is goede koffie, waar toevallig ook een goed verhaal achter zit. Het is te koop via onze website, in koffiezaken in de Verenigde Staten, maar ook in Japan, China, Dubai en Frankrijk. In Nederland is onze koffie soms te koop bij Boot Koffie in Baarn. Al is hij meestal overal binnen twee maanden uitverkocht.'

HOE MOEILIJK IS HET OM HANDEL TE DRIJVEN MET EEN LAND IN BURGEROORLOG?

'Heel moeilijk. Het was voor mij in 2015 al moeilijk om het land uit te komen. Je kunt je voorstellen dat je een container koffiebonen dan ook niet heel makkelijk naar de Verenigde Staten verscheept. Gelukkig blijven de havens over het algemeen open. Dat zal ook wel moeten, want Jemen is afhankelijk van import. Maar inderdaad: er zijn luchtaanvallen, er is altijd dreiging. Eerst tijdens het plukken, wat anderhalve maand duurt, daarna tijdens het sorteren, het drogen, het rusten. Bij elke stap kunnen er in Jemen dingen misgaan. Ik slaak altijd een zucht als onze container de haven heeft verlaten. Maar ik weet ook dat het juist belangrijk is om door te gaan. In Rwanda heeft de handel in koffie het land er na de oorlog weer bovenop geholpen.'

HOE ZIE JE DE TOEKOMST VAN JEMEN?

'Over de politieke situatie kan ik weinig zeggen. Er zijn zoveel verschillende groepen actief, elk met een eigen agenda. Op dit moment is de situatie in Jemen uitermate zorgelijk. Van de bevolking is 70 procent voedselonzeker, een miljoen mensen is geïnfecteerd met cholera en er zijn twee miljoen mensen op de vlucht. Het is de ergste humanitaire crisis ter wereld. Ik zie dit boek als een bitterzoet verhaal over hoop, al is het maar een klein druppeltje in een zee van problemen.'

HOE ONTMOETTE JE DAVE EGGERS?

'Ik ken hem al een jaar of vijf. Hij werkte aan een script voor een HBO-serie over een Jemenitische politieagent in San Francisco. Ik was actief in de Jemenitische gemeenschap en werd als adviseur benaderd. Ik kende Dave helemaal niet, ik wist niet dat hij een beroemde schrijver was. Zo gedraagt hij zich ook niet, hij heeft een uitklaptelefoon en geen wifi in z'n huis. Met die tv-serie werd het niks, maar we werden vrienden. Een keer zag ik zijn boek De cirkel liggen op het vliegveld. Ik nam er een foto van en stuurde die naar hem: 'Good job!' Ik had geen flauw idee dat dat boek een enorme bestseller was. Toen hij me in 2015 voorstelde een boek over mijn verhaal te maken, had ik daar helemaal geen zin in. Ik was net uit Jemen weggekomen in dat bootje en had de vreselijke dingen die ik gezien had nog niet verwerkt. Maar de Nederlandse koffiehandelaar Willem Boot, die ook in Californië woont en bij wie ik cursussen had gevolgd, zei: 'Dave Eggers? Dat moet je doen, want hij is een huge author!' Bovendien zou het goed zijn voor mijn koffiehandel. Uiteindelijk heb ik toegestemd.'

JULLIE SPRAKEN 150 UUR MET ELKAAR, GINGEN SAMEN OP REIS, NAAR DJIBOUTI, NAAR JEMEN, NAAR ETHIOPIË.

'Ja. Op een bepaalde manier was het allemaal heel therapeutisch. Ik moest alles herbeleven: de luchtaanvallen, de zelfmoordaanslag waarvan ik getuige was, de tocht met het bootje. De checkpoints onderweg, de gemaskerde mannen met kalasjnikovs van wie je niet weet wie ze zijn en of ze je misschien wel gaan ontvoeren - of erger. Ik heb een nacht in een cel gezeten zonder dat ik wist waarom. Ik verkeerde continu in onzekerheid.'

Ik ben echt niet zo'n held, ik ben het grootste deel van mijn leven bang geweest voor kleine hondjes

JE LIJKT IN HET BOEK ZO OPTIMISTISCH, DE MOED ZINKT JE NOOIT IN DE SCHOENEN, OOK AL KOM JE IN DE MEEST ANGSTAANJAGENDE SITUATIES.

'Terwijl ik echt niet zo'n held ben, ik ben het grootste deel van mijn leven bang geweest voor kleine hondjes. Maar in dit geval had ik een doel. Bovendien had ik die boeren iets beloofd. Blijkbaar kwam er iets pragmatisch in me naar boven, of ik liet het juist los, omdat ik wist dat ik toch geen invloed op de situatie had. Het geloof heeft me gesteund, dat was mijn houvast.'

WAAROM DEED DE AMERIKAANSE OVERHEID NIETS OM AMERIKAANSE STAATSBURGERS, ZOALS JIJ, UIT JEMEN TE EVACUEREN?

'Dat is zo verdrietig, zo beschamend. Ook omdat ik weet dat de bommen die Saoedi-Arabië op Jemen gooit, niet in Saoedi-Arabië zijn gemaakt, maar in de VS. China en Rusland hebben hun burgers geëvacueerd. De Amerikaanse overheid heeft dat niet gedaan. De redenering was dat er misschien wel terroristen tussen konden zitten. En dus was het geen probleem als er Amerikaanse staatsburgers in Jemen zouden sterven? Ik vind het ongelooflijk. Veel mensen, ook ik, hebben hun leven geriskeerd om weg te komen. En dit was onder Obama, hè? Bij thuiskomst was op het vliegveld een persconferentie georganiseerd. Tijdens mijn vlucht had ik contact gehouden met organisaties die zich inzetten voor veilige thuiskomst van Jemenitische Amerikanen. Voor camera's van overal ter wereld vertelde ik wat me was overkomen. Ik had tijdens een stop-over op Schiphol bij Suitsupply een jasje gekocht, mijn baard gefatsoeneerd en mijn snor afgeschoren. Ik zag eruit als een Amish, als de Jemenitische Abe Lincoln. Vreselijk. Tegenwoordig zorg ik dat mijn haar altijd goed zit als ik media onder ogen moet komen. Dat heb ik van Dave geleerd. Ik heb veel van Dave geleerd.'

WANNEER WAS JE VOOR HET LAATST IN JEMEN?

'Een halfjaar geleden, en na deze boektournee ga ik gelijk weer. Ik probeer drie keer per jaar te gaan. Er is één vliegveld in gebruik, inmiddels, waar eens per week een vlucht vandaan gaat. Dus het reizen is iets makkelijker geworden. Iets, want ik moet nog steeds vaak van slaapplaats wisselen, ik reis in een bewapend konvooi. Mijn familie behoort tot een grote stam, dat maakt het iets veiliger. Zelf draag ik daar ook een wapen, ook al hou ik helemaal niet van wapens. Jemen is na de VS het land met de meeste wapens per inwoner, wist je dat? Het verschil is dat je in Jemen echt een wapen nodig hebt. Ook omdat ik vaak reis met grote sommen contant geld.'

UITEINDELIJK BEN JE GAAN WONEN IN HET APPARTEMENTENCOMPLEX WAAR JE OOIT PORTIER WAS. WOON JE ER NOG?

'Ik heb een jaar in dat complex gewoond, vooral omdat ik aan mezelf wilde bewijzen dat het kon. Het was ver boven mijn budget. Maar ik vond het niet leuk. Zo anoniem. Ik was er niet gelukkig. Daar heb ik wel het mooiste moment van het verhaal beleefd: de aankomst van mijn eerste container koffiebonen. Vanaf mijn balkon kon ik het schip perfect zien. Ik zou mijn familie en al mijn vrienden uitnodigen om de aankomst te bekijken, ik zou hapjes maken, ik zou verrekijkers neerleggen. Via een app kon ik zien waar het schip zich bevond. Ineens maakte dat ding een sprong: het schip kwam twee dagen eerder, het zou er binnen een uur zijn. Ik stond in mijn onderbroek en sms'te iedereen die ik kon verzinnen, maar iedereen was druk. Uiteindelijk kwam er één iemand: Dave. Hij zei nog: 'Het is handig om schrijvers als vrienden te hebben, want die hebben nooit wat te doen.' Met z'n tweeën zagen we het schip binnenkomen.'